Ergenlik dönemi bireyin yaşamında hızlı değişimlerin olduğu bir dönemdir. Biyolojik değişimin öncülük ettiği bu hızlı geçiş beraberinde, bilişsel, toplumsal ve duygusal anlamda da değişimleri getirmektedir. Ergenin içinde yer aldığı toplumsal çevrenin yetersiz olması sonucunda ergende çeşitli uyum problemleri, yaşamını olumsuz etkileyebilecek davranışlar ortaya çıkabilmektedir. Risk alma davranışını problem davranış olarak ele alan problem davranış kuramı, olumsuz risk alma davranışının bireyin yaşamını tehlikeye sokabilecek, sağlığına zarar verebilecek davranışlar olarak tanımlamaktadır. Problem Davranış Kuramında problem olarak ele alınan davranışlar, sigara, alkol ve madde kullanımı, erken ve riskli cinsel ilişkiye girme, hızlı araba kullanma gibi davranışlardır. Problem Davranış kuramı temelde 3 sistemden oluşmaktadır. Kişilik sistemi, Algılanan Çevre ve Davranış Sistemidir. Problem davranış kuramı, bu üç sistemin birbirini etkilemesinden oluşmaktadır. Kişilik Sistemi, motivasyonel yapı, kişisel inanç yapısı, kişisel kontrol yapısını içermektedir. Algılanan Çevre Sistemi, problem davranışının onaylanmaması, problem davranışa ilişkin modeller, uygun davranışa ilişkin modeller, sosyal destek, kontrol düzeyi, başarıya verilen değer, aile ilişkileri memnuniyet indeksini içeren yakın yapı,ulaşılabilirlik, ana baba ve arkadaşa uyum, ana baba ve arkadaş ilişkisi, yaşanılan çevre, arkadaş baskısı, okul etkinlikleri içeren uzak yapıdan oluşmaktadır. Davranış sistemi, problem davranışlar indeksi, sağlıklı davranışlar indeksi ve uygun davranışlar indeksi olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Her sistem hem problem davranışta bulunmaya teşvik eden, hem de problem davranışta bulunmaya karşı bireyi kontrol edecek, koruyacak değişkenlerden oluşmaktadır, bunlar koruyucu etkenler ve risk etkenleridir. Koruyucu etkenler hem risk etkenleri üzerinde hem de problem davranışın ortaya çıkmasında etkilidir. Bu çalışmanın amacı kişilik sistemi risk faktörleri, algılanan çevre sistemi risk faktörleri ve risk alma değişkenlerinin problem davranış üzerindeki etkisini yapısal eşitlik modeli çerçevesinde incelemektir. Bu çalışmada beş temel araştırma sorusuna yanıt aranacaktır: 1. Algılanan çevre sistemine ait risk faktörünün risk alma üzerindeki doğrudan etkisi anlamlıdır. 2. Kişilik sistemine ait risk faktörünün risk alma üzerindeki doğrudan etkisi anlamlıdır. 3. Risk almanın problem davranış üzerindeki doğrudan etkisi anlamlıdır. 4. Algılanan çevre sisteminin risk faktörlerinin, risk alma aracılığıyla problem davranış üzerindeki dolaylı etkisi anlamlıdır. 5. Kişilik sisteminin risk faktörlerinin risk alma üzerinden problem davranış üzerindeki dolaylı etkisi anlamlıdır. Bu çalışma kişilik sisteminin risk faktörleri, algılanan çevresel risk faktörü ve risk alma değişkenlerinin problem davranışına olan etkilerinin incelendiği nedensel karşılaştırmalı bir araştırmadır ve ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. Çalışmanın örneklem grubunu üç farklı ilden (Muğla, Sivas ve Ankara) toplam 2834 ergen oluşturmaktadır. Örneklem' in 1483'ünü (% 52,2) kız ergenler, 1351'ini (% 47,8) erkek ergenler oluşturmaktadır. NUTS I 'e göre örneklem belirlenmiştir. Kişisel Bilgi Formu ve Ergen Sağlığı ve Gelişimi Taraması (Adolescent Health and Development Questionnaire) Envanteri very toplamak amacıyla ergenlere uygulanmış, ölçme araçlarından elde edilen verilen yapısal eşitlik modeli ile test edilmiştir. Araştırmada, ele alınan değişkenlere ilişkin ortalama değerler ve problem davranış temelinde oluşturan model sunulmaktadır. Ergenlerin kişilik sistemi ortalama puanları 26,79; çevre sistemi ortalama puanları 21,23; risk alma eğilimi ortalama puanları 6,83 iken, problem davranış ortalama puanları 54,21 olarak bulunmuştur. Modele ilişkin bulgulara bakıldığında, ilk olarak değişkenler arasındaki zero-order korelasyonlar, ardından geliştirilen model ve değişkenler arasındaki ilişkileri temsil eden standartlaştırılmış katsayılara ilişkin bulgular sunulmuştur. Ardından, model iyilik uyumuna ilişkin bulgulara, son olarak da modelin değerlendirilmesine ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Kişilik ile çevre sistemi arasında ilişki yoktur (r = .01). Ayrıca, kişilik ile risk arasında (r= .03) ve kişilikle problem davranış arasında (r= .04) ilişki bulunmamıştır. Çevre ile risk arasında olumlu yönde orta düzeyde bir ilişki (r= .31) ve risk ile problem davranış arasında (r= .38) olumlu yönde orta düzeyde bir ilişki vardır. Son olarak, çevre ile problem davranış arasında orta düzeyde olumlu bir ilişki (r=.32) bulunmuştur. Araştırmada geliştirilen modele ilişkin iyilik uyum değerleri kabul edilebilir düzeydedir.Modeli oluşturan yapıların (Kişilik Sistemi Risk Faktörleri, Algılanan Çevre Sistemi Risk Faktörleri, Risk Alma Eğilimi) uyum iyiliği değerleri( 2/sd)=1438,17/162=8.8 (p=0,00), RMR= 0.40, SRMR=0.044, RMSEA=0.053, GFI= 0.95, AGFI=0.94, CFI=0.96, NNFI=0.95.'tir. Bu değerler ölçme modelinin iyi uyum gösterdiğine işaret etmektedir. Araştırmanın bağımlı değişkeni ile bağımsız değişkenleri arasındaki ilişkileri ifade eden modelin standartlaştırılmış katsayıları .08 ile .62 arasında değişmektedir (p <.01 ). Buna göre, modeldeki doğrudan etkilere bakıldığında çevre risk almayı .44 açıklarken, kişilik risk almayı .25 açıklamaktadır. Çevre problem davranışı .62 açıklarken, kişilik -0,08 açıklamaktadır. Risk alma ise problem davranışı .36 açıklamaktadır. Modeldeki, dolaylı etkilere bakıldığında kişilik risk alma üzerinden problem davranışı .61 açıklarken, çevre risk alma üzerinden problem davranışı .80 düzeyinde açıklamaktadır. Buna göre, problem davranış ile hem kişilik hem de çevre arasında risk almanın aracılık etkisinin olduğu görülmektedir. Araştırma örnekleminde kişilik sistemi risk faktörleri ile problem davranış modeli arasındaki korelasyon ortadan kalktıktan sonra, modelin verilerinin iyi uyum gösterdiği saptanmıştır . Modele ilişkin değerler 2/sd=163=1442.60 =8.8 (p=0.0), RMR= 0.40, SRMR=0.044, RMSEA=0.053, GFI= 0.95, AGFI=0.94, CFI=0.96, NNFI=0.95'tir. Bu sonuçlara göre, kişilik sistemlerinin risk faktörlerinin, problem davranışlar üzerindeki etkisini "tamamıyla" risk alma eğilimi değişkeni aracılığıyla sağlandığı söylenebilir. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Bu çalışmada problem davranış kuramı temelinde ergenlerin problem davranışlarını yordayan değişkenler olarak, kişilik sistemi, algılanan çevresel risk faktörü ve risk almaya eğilim modeli geliştirilmiş ve sınanmıştır. Çalışmada farklı problem davranışların ve risk etkenlerinin birbiriyle gösterdiği yüksek korelasyonlar dikkati çekmektedir. Sonuç olarak araştırma sonucunda elde edilen bulgular problem davranış kuramında yer alan risk faktörlerinin problem davranışı risk alma aracılığıyla artması ve risk alma eğiliminin fazla olmasıyla problem davranışta bulunma olasılığının artış göstermesi saptanmıştır. Kişilik sistemi ve algılanan çevre sistemi içerisinde yer alan risk faktörlerine bakıldığında, özellikle kişilik sistemi içerisinde yer alan risk faktörleri, stres, depresyon, benlik algısı ve yabancılaşma bireyin risk alma eğiliminde olmasına ve dolayısıyla daha fazla problem davranışta bulunmasına neden olmaktadır. Algılanan çevre sistemi içerisindeki risk faktörleri hem yaşanılan çevre, anababayla ilişkiler ve arkadaşların yaklaşımları ergenlerin risk almasında belirleyici olmakta, bu da problem davranışta bulunma olasılıklarını arttırmaktadır. Son olarak, risk alma eğilimi ile problem davranış arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bireylerin problem davranışlarını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen etkenler yakından izlenmeli ve bireyin yaşantısı bu bağlamda düzenlenmelidir. Özellikle bireyin problem davranışta bulunmasına neden olan, risk faktörleri gözden geçirilmeli ve risk faktörlerinin, koruyucu faktörlere göre azaltılması sağlanmalıdır. Özellikle aile, okul işbirliğinin sağlanarak, okul rehberlik hizmetlerinin, öğrencinin kimlik gelişimi, kendini tanıma ve gelecek planları oluşturma açısından hem aileye hem de ergene rehberlik etmesi gerekmektedir