Bu çalışmada, Bornova bölgesindeki liselerde öğrenim gören öğrencilerin ve birinci derece yakınlarının sosyo-demografik özelliklerinin incelenmesi, birinci de rece yakınların aile ağacının çıkarılıp incelenmesiyle 55 yaş öncesi ve sonrasında kronik hastalıklara (KKH, hipertansiyon, felç, diabet, kanser) yakalanan/ölen bi reylerin saptanması, birinci derece yakınlarda ortaya çıkan kronik hastalıklar ile risk faktörleri ve yaşam şekli (sigara-alkol alışkanlığı, vücut yapısı, egzersiz) ilişkisinin incelenmesi, birinci de\rece yakınlardaki kronik hastalık risklerinin belirlenmesiyle öğrencinin kronik hastalıklara yakalanma riskinin saptanması, tüm öğrencilerin kronik hastalıklardan korunmaya yönelik sağlık eğitim programlarının düzenlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Milli Eğitim Bakanlığı»na bağlı Bornova bölgesi resmi ve özel liselerde 1992-1993 öğretim yılın da eğitim gören öğrenciler ve bu öğrencilerin birinci derece yakınları üzerinde yürütülmüştür. Resmi ve özel toplam 11 lisedeki 8.257 öğrenci bu araştırmanın evreni olup bu evrenden % 9*u örneğe alınmıştır. Araştırma kap samına alınan 700 öğrenci ve bunların birinci derece ya kınları (9.332 kişi) toplam denek sayısını (10.032 kişi)191 oluş turmuş tur. Tabakalı Tesadüfi örnekleme tekniği ile her okuldan örneğe girecek öğrenci sayısı saptandıktan sonra tesadüfi sayılar tablosu yardımı ile her okuldan lise I, II, III. sınıflardan örneğe girecek öğrenciler belirlenmiştir. Araştırma retrospektif kohort bir çalışma olarak planlanmış, kısmen betimleyici ve kısmen çözümleyici bir alan araştırması şeklinde yürütülmüştür. Örneğe alınan öğrencilere kendileri dahil 20 yaş ve üzerindeki birinci derece yakınlarına (büyükbabalar, büyükanneler, anne, baba, amca, teyze, dayı, hala ve kardeşler) hazırlanan anket formları dağıtılarak bir hafta sonra toplanmıştır. Bu sürede öğrenciler evdeki anne babalarının yardımı ile anket formunu doldurmuşlardır. Koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, felç, dia- bet ve kanser olmak üzere bu önemli * kronik hastalığın her birisi için 2 veya daha fazla 1. derece akrabalardan 55 yaş öncesinde etkilenen aileler pozitif aile öyküsüne sahip yüksek riskli aileler olarak tanımlanmış, 55 yaş öncesi 1 etkilenmiş aile bireyi varsa orta riskli aile ler, 0 etkilenmiş aileler ise negatif aile öyküsüne sahip düşük riskli aileler olarak sınıflanmış tır. Daha sonra tüm öğrencilerin kronik hastalıktan korunmaya yönelik bir dizi eğitim programına katili mü arı sağlanmış ve her öğrenciye bir adet kitapçık dağıtılmış tır. Öğrenciler arasında sigara içme alışkanlığı ise şimdiye kadar en az bir kez sigara içmeyi deneyenlerin192 oranı % 40,0, halen sigara içenler ise % 9.1'dir. Erkeklerin kız öğrencilerden daha yüksek oranda sigara tükettiği, alkol kullanmama oranınında kız öğrencilerde erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu bulunmuştur, öğrencilerin ancak % 56. 9* u egzersiz yaparken, % 69. 9' u vücut yapılarının normal olduğunu ifade etmişlerdir. Öğrencilerin birinci derece yakınlarından erkeklerde sigara ve alkol kullanımı kadınlara göre yüksek, kadınların vücut yapısı daha şişman olarak saptanmıştır. Birinci derece yakınların ancak % 7.7' si düzenli egzersiz yapmaktadır. Tüm öğrencilerde doktor tanılı kronik hastalık kapsamında en yüksek oranda hipertansiyon, BDY'da ise hipertansiyon, kalp yetmezliği, diabet yer almıştır. Öğrencilerden, kronik hastalıklar için risk taşımayanların oranı % 36.6, "orta" veya "yüksek" riskli öğrencilerin oranı ise % 63.4* dür. Bu da oldukça yüksek bir orandır. Bazı öğrencilerin ise birden fazla kronik hastalık için de "orta" veya "yüksek" riskli olduğu saptanmıştır. Örneğin KKH için yüksek risk taşıyan 70 öğren cinin % 67.0» sinin bir başka kronik hastalık için de risk taşıdığı bulunmuştur. I. ve II. Jenerasyonlarda kronik hastalıklardan etkilenme derecesi KKH ve hipertansiyon için rölatif risk 2' yi geçerken, felç ve diabet için 2 'ye yakın, kanserde ise l'e yakın bulunmuştur. Kronik hastalıkların hepsinde yaş ile birlikte193 hastalığın ortaya çıkışında önemli artış olduğu gözlenmiştir. KKH ve kanserin görülme oranı erkeklerde dana yüksek iken, kadınlarda hipertansiyon ve diabet daha yük sek oranda bulunmuştur. Tüm kronik hastalıkların görülme oranı dul ve ayrı yaşayanlarda birinci sıradadır. KKH, hipertansiyon ve diabet daha çok ilçe merkezlerinde yaşa- ' yanlarda görülürken, kanser ve felç daha çok köylerde yaşayanlarda görülmektedir. Felç dışında diğer kronik hastalıklar akraba evliliği yapanlarda daha yüksek oranda bulunmuştur. Sahip olunan çocuk sayısı arttıkça kronik hastalık oranları da artmıştır. Eğitim düzeyi ile kronik hastalık görülme arasında ters orantı saptanmıştır. Hipertansiyon ve diabet görülme oranı çalışmayan grupta yüksek oranda, kanser görülme oranı ise çalışan grupta daha yüksek oranda olduğu belirlenmiştir. Tüm kronik hastalıkların görülme oranı düzenli sigara içenlerde, içip bırakanlara kıyasla daha düşük oranda olduğu gözlenmiş tir. KKH, felç, kanser görülme oranı düzenli alkol kullananlarda asla alkol kullanmayanlara göre İstatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Boyuna göre kilosu fazla olanlarda KKH, hipertansiyon, diabet görülme oranı en yüksek orandadır. Kanser dışında diğer tüm hastalıklar egzersiz yapmayanlarda düzenli egzersiz yapanlara kıyasla daha yüksek oranda olup fark istatistiksel olarak da anlamlı dır. Bu bulgular ışığında bu beş önemli kronik hastalık ve risk faktörlerinden korunmak için öğrencilere ve ailelere önerilerde bulunulmuştur.