Kullanım Pratikleri Bağlamında Ürün-Kullanıcı Etkileşimi: Türkiye’de Otomobil Dönüştürme Eylemleri

TEZ

Kullanım Pratikleri Bağlamında Ürün-Kullanıcı Etkileşimi: Türkiye’de Otomobil Dönüştürme Eylemleri

Yazar/Hazırlayan
Üniversite
Enstitü/Fakülte
Anabilim Dalı
Bölüm
Tez Danışmanı
Tez Yılı
YÖK Tez No
328143
Sayfa Sayısı
243
Tez Türü
Yüksek Lisans
Tam Metin (PDF)
Kategori
Tez Özeti
Yalın anlamı ile nesneler fiziksel varlıkları sayesinde insan ihtiyaçlarını karşılayan araçlardır. Ancak nesneler ilkel dönemler dahil olmak üzere, her zaman kullanım değerleri dışında simgesel değerlere sahip olmuşlardır. Bu sebeple nesneler, insanoğlunun fiziksel olduğu kadar sosyal ve psikolojik dünyasının da bir bileşeni olmuşlardır. Sanayi devrimi ile birlikte nesne üretiminin bir endüstri haline gelmesi, nesnelerin insanoğlunun ekonomik ve sosyal yaşamındaki konumunda ciddi bir değişime sebep olmuştur. İletişim ve bilişim teknolojilerinde yaşanan devrimsel ilerlemeler ise diğer önemli dönüm noktasıdır. Sanayi ötesi olarak adlandırılan günümüzde bireye ait tüm ilişkiler çağdaş iletişim teknolojisi çerçevesinde şekillenmektedir. İletişim kanallarındaki bu gelişim, görselliği her zamankinden daha etkin kılarken, bu ortamdan etkilenen nesne, toplumsal yaşamda daha görünür hale gelmiştir. Bu görünürlük insan-nesne ilişkisinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Nesnelerin maddesel içeriğine eklemlenen işaretler, nesnelere sahiplerine ilişkin bilgileri aktarma özelliğini kazandırmış, bu ise nesneyi bir iletişim aracı konumuna getirmiştir. Günümüzde özellikle modern kültürler, bireyi farklılaşma ve biricikleşmeye zorlamaktadır. Bu ortamda tükettikleri nesneler ile kimliklerini ve diğerlerinden farklılıklarını ortaya koyacaklarına inanan bireyler, kendilerini sürekli bir tüketim döngüsünün içinde bulmaktadırlar. Tüketim ve tüketim nesnelerinin bireyin yaşamındaki bu önemli yeri, tüketime dair olguları birey için arzu edilebilir kılmayı bir endüstri haline getirmiştir. Tasarım ve reklamlar gibi üretim ve tüketimin imkanlarını şekillendiren unsurlar, ürünlerin işaret değerinin tahsis ve devam ettirilmesi üzerine odaklanmıştır. Ancak, tüketim içerisinde endüstrinin kendilerine sundukları ile yetinmeyen bazı tüketiciler, ürünlerden beklentilerini endüstrinin eline bırakmamakta, kullanım pratikleri doğrultusunda bir tür bricolage icra ederek yeni anlamlar ve biçimler yaratmaktadırlar. Otomobil dönüştürme eylemleri bu türden bir anlam ve biçim yaratımıdır. Otomobil, 20. yüzyılın ekonomik ve sosyal yaşamına yön veren önemli bir nesne olarak insan-nesne ilişkisinde ayrıcalıklı bir konumda bulunmaktadır ve otomobili tüketim süreçleri içerisinde anlamaya çalışmak, modern tüketim sahnesinde insan-nesne ilişkisine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Bu araştırmada, Türkiye’de kullanım pratikleri içerisinde otomobilin kullanıcısı tarafından tekrardan tasarlanma sürecinde anlam ve biçim yeniden üretiminin yapısının anlaşılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda “otomobil modifiyesi” olarak adlandırılan otomobil dönüştürme eylemleri incelenmiştir. Araştırmada on beş dönüştürülmüş otomobil kullanıcısı ile yüz yüze derinlemesine nitel görüşmeler gerçekleştirilmiş, bu görüşmelerden elde edilen veriler Gömülü Kuram yöntemi ile çözümlenerek katılımcıların deneyimleri anlaşılmaya çalışılmıştır.Otomobillerin dönüştürülmesinde amaçlanan, ortalama kullanıcı için ortalama özelliklere sahip olarak üretilen otomobilin, kullanıcısının istekleri doğrultusunda değiştirilerek kişiselleştirilmesidir. Bu araştırmanın katılımcıları, gerek otomobilin dış görünümünde/gövdesinde gerçekleştirilen görünüm odaklı dönüştürmelerde, gerekse otomobilin performansını arttırmayı amaçlayan dönüştürmelerde otomobillerini kullanım değeri üzerinden performans, spor otomobillerin özelliklerini kazandırmayı amaçlamaktadırlar. Ancak, katılımcıların çoğunun otomobillerini bu dönüştürmelerin amaçladığı doğrultuda, performans otomobili olarak kullanmamaları, dahası modifiye etkinliklerine katılmak gibi özel durumlar dışında otomobillerini trafikte nadiren kullanmaları dikkat çekici bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanında araştırmada katılımcıların otomobillerini dönüştürmelerindeki temel motivasyonlarının biricik ve görünür olma istekleri olarak ortaya konulmuştur. Katılımcılar, otomobillerini dönüştürerek yeni biçimler yaratırken aslında kimliklerine yönelik çevrelerine aktarmaya çalıştıkları biricik olma, farklı olma, dikkat çekme ve görünür olma isteklerine maddi bir biçim kazandırmakta, otomobilleri üzerinden kimliklerini inşa etmektedirler. Katılımcılar, simgesel olarak kimliklerinin uzantısı olarak gördükleri otomobilleri ile etkileşime girmekte, onları kendilerinin bir parçası olarak görmekte ve benimsemektedirler.Günümüzde insanlar görselliğin çok yoğun ve iletişimin belirleyici bir unsur olduğu bir toplumda yaşamaktadırlar. Bu ise işaret değerini önemli kılmaktadır. Araştırmanın sonunda elde edilen bulgular alan-yazındaki çalışmalarla karşılaştırıldığında, kullanım değerinden çok işaret değeri üzerinden, maddesel varlıklarından çok simgesel içerikleri üzerinden tüketilen dönüştürülmüş otomobillerin, kimliğin ve sosyal ilişkilerin işaretlerle, tüketim ve tüketim nesneleri ile ilişkili inşa edildiği günümüzde kullanıcıları için bir ulaşım aracının ötesinde sosyal ve psikolojik dünyalarına hizmet eden bir araç haline geldiği görülmüştür.

Ülkebaş, Selen Devrim, Kullanım Pratikleri Bağlamında Ürün-Kullanıcı Etkileşimi: Türkiye’de Otomobil Dönüştürme Eylemleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2012, Yüksek Lisans, pdf.