Lise Öğrencilerinde Okul Tükenmişliğine İlişkin Bir Modelin Sınanması ve Sınıf Tekrarını Yordama Düzeyinin İncelenmesi

TEZ

Lise Öğrencilerinde Okul Tükenmişliğine İlişkin Bir Modelin Sınanması ve Sınıf Tekrarını Yordama Düzeyinin İncelenmesi

Yazar/Hazırlayan
Üniversite
Enstitü/Fakülte
Anabilim Dalı
Bölüm
Tez Danışmanı
Tez Yılı
YÖK Tez No
456686
Sayfa Sayısı
203
Tez Türü
Doktora
Tam Metin (PDF)
Kategori
Tez Özeti
Bu çalışmada lise öğrencilerinde okul tükenmişliğine ilişkin bir model test edilmiş, modelde yer alan değişkenlerin sınıf tekrarı yapan ve sınıf tekrarı yapmayan öğrencileri ne düzeyde ayırdığı incelenmiştir. Bu bağlamda test edilen okul tükenmişliği modeli; not ortalaması, okul tükenmişliği, sosyal destek, stres, mükemmeliyetçilik, akademik erteleme eğilimi ve başarısızlık korkusu değişkenleri ile oluşturulmuştur. Araştırmanın verileri dört ayrı çalışma grubundan toplanmıştır. Araştırmada öğrencilerin okul tükenmişlik düzeylerini belirlemek için Salmela-Aro, Kiuru ve Leskinen (2009) tarafından geliştirilen ve araştırmacı tarafından Türk kültürüne uyarlanan Okul Tükenmişlik Envanteri, öğrencilerin başarısızlık korkusunu belirlemek için Conroy, Willow ve Metzler (2002) tarafından geliştirilen ve araştırmacı tarafından Türk kültürüne uyarlanan Performans Başarısızlığını Değerlendirme Envanteri, öğrencilerin sosyal destek düzeylerini belirlemek için Yıldırım (1997; 2004) tarafından geliştirilen Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, öğrencilerin akademik erteleme eğilimlerini belirlemek için Aitken (1982) tarafından geliştirilen ve Balkıs (2006) tarafından Türk kültürüne uyarlanan Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği, öğrencilerin stres düzeylerini belirlemek için Ang ve Huan (2006) tarafından geliştirilen ve Kelecioğlu ve Bilge (2009) tarafından Türk kültürüne uyarlanan Akademik Beklentilere İlişkin Stres Envanteri ve öğrencilerin mükemmeliyetçilik düzeylerini belirlemek için Frost, Marten ve Lahart ve Rosenblate (1990) tarafından geliştirilen ve Kağan (2011) tarafından Türk kültürüne uyarlanan Frost Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği kullanılmıştır. Çalışma grubu 1'de 322 kişi (189 kız, 133 erkek) yer almıştır. Çalışma grubu 1'den elde edilen veriler Okul Tükenmişlik Envanteri'nin 6'lı Türkçe likert formunun psikometrik özelliklerinin belirlenmesi için kullanılmıştır. Çalışma grubu 2'de 180 kişi (117 kız, 112 erkek, 1 katılımcı cinsiyetine ilişkin bilgi sunmamıştır) yer almıştır. Çalışma grubu 2'ye Okul Tükenmişlik Envanteri'nin 5'li Türkçe likert formunun geçerlik ve güvenirlik çalışmaları kapsamında ulaşılmıştır. Çalışma grubu 3'te 379 kişi (217 kız, 162 erkek) yer almıştır. Çalışma grubu 3'e Performans Başarısızlığını Değerlendirme Envanteri'nin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışmaları kapsamında ulaşılmıştır. Çalışma grubu 4'te ise 1068 öğrenci (397 kız 671 erkek) yer almıştır. Bu grup araştırmada test edilen modelin ve modelde yer alan değişkenlerin sınıf tekrarını yordama düzeyinin incelendiği gruptur. Çalışma grubu 4'teki öğrencilerin 340'ı (122 kız, 218 erkek) 9. Sınıfta sınıf tekrarı yapmış ve bu sınıfı yeniden okuyan, 356'sı (138 kız 218 erkek) 9. Sınıfı ilk kez okuyan ve 372'si (137 kız, 235 erkek) ise 9. Sınıfı başarı ile tamamlayıp 10. Sınıfa devam eden öğrencilerdir. Araştırmada ilk aşamada sınıf tekrarı yapan ve yapmayan öğrencilerin özellikleri incelenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre 9. Sınıfta sınıf tekrarı yapmış 340 öğrencinin %80.3'ünün derslerden başarısızlık, %13.2'sinin devamsızlık nedeniyle sınıf tekrarı yaptığı ve %5.9'unun ise hem derslerden hem de devamsızlıktan sınıf tekrarı yaptığı bulunmuştur. Sınıf tekrarı yapan öğrencilerin %22.4'ünün ailesinde sınıf tekrarı yapan birinin olduğu ve %48.2'sinin ailesinde okulu terk eden biri olduğu görülmüştür. Bununla beraber öğrencilerin %97.1'i arkadaşları arasında sınıf tekrarı yapan biri olduğunu ve %61.8'i ise arkadaşları arasında okulu terk eden biri olduğunu bildirmiştir. 1068 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde akademik başarı ortalaması, okul tükenmişliği, algılanan sosyal destek, stres, mükemmeliyetçilik, akademik erteleme eğilimi ve başarısızlık korkusu değişkenleri arasındaki ilişkiler yol analizi ile incelenmiştir. Ele alınan modelde aile ve öğretmenlerden algılanan sosyal destek okul tükenmişliğini negatif; stres, akademik erteleme eğilimi, uyumsuz mükemmeliyetçilik ve başarısızlık korkusu değişkenleri ise okul tükenmişliğini pozitif yordamıştır. Bu değişkenler okul tükenmişliğindeki toplam varyansın %35'ini açıklamıştır. Öğrencilerin stres düzeylerini aile ve öğretmenlerden algılanan sosyal destek, uyumsuz mükemmeliyetçilik ve başarısızlık korkusu değişkenleri yordamış ve bu değişkenler stres değişkenindeki varyansın %36'sını açıklamıştır. Öğrencilerin akademik erteleme eğilimlerini başarısızlık korkusu yordamamış ancak, uyumsuz mükemmeliyetçilik, aile ve öğretmenlerden algılanan sosyal destek akademik erteleme eğilimini düşük düzeyde yordamıştır. Bu değişkenler öğrencilerin akademik erteleme eğilimlerindeki varyansın %15'ini açıklamıştır. Öğrencilerin akademik başarı puanlarının yordanmasında okul tükenmişliğinin anlamlı bir etkide bulunmadığı, buna karşın aile ve öğretmenlerden algılanan sosyal desteğin başarı puanlarını pozitif, uyumsuz mükemmeliyetçilik ve başarısızlık korkusu değişkenlerinin ise akademik başarıyı negatif yordadığı görülmüştür. Bu değişkenler akademik başarıdaki varyansın %0.7'sini açıklamıştır. Öğrencilerin başarısızlık korkularının en güçlü ve tek yordayıcısının ise uyumsuz mükemmeliyetçilik olduğu ve uyumsuz mükemmeliyetçiliğin başarısızlık korkusundaki varyansın %49'unu açıkladığı görülmüştür. Modelin geçerliği için hesaplanan uyum iyiliği indekslerinin χ2/Sd= 4,15 (p= 0.00014), RMSEA= .054, GFI= .99; AGFI= .96; CFI= .99; NFI= .99; NNFI= .97; IFI= .99 olduğu ve bu değerlerin iyi uyuma işaret ettiği görülmüştür. Test edilen modelin sınıf tekrarı yapan 9. Sınıf öğrencileri, 9. Sınıfa ilk kez başlamış öğrenciler ve 10. Sınıfa devam eden öğrenciler arasında farklılık gösterip göstermediği incelenmiş ve modelin üç grupta farklılaştığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle modelde betimlenen ilişkiler her üç grup için çoklu grup yol analizi ile ayrı ayrı incelenerek yorumlanmıştır. Modelde yer alan akademik başarı ortalaması, okul tükenmişliği, aile ve öğretmenlerden algılanan sosyal destek, stres, uyumsuz mükemmeliyetçilik, akademik erteleme eğilimi ve başarısızlık korkusu değişkenlerinin sınıf tekrarı yapan ve yapmayan öğrencileri ne düzeyde ayırt ettiği karesel diskriminant analizi ile incelenmiştir. Okul tükenmişliği, stres ve akademik erteleme eğilimi değişkenleri sınıf tekrarı yapan ve yapmayan öğrencileri ayırmada anlamlı bir etkide bulunmamıştır. Grupları ayırmada en güçlü değişkenlerin ise sırasıyla akademik başarı ortalaması, aileden algılanan sosyal destek, başarısızlık korkusu, uyumsuz mükemmeliyetçilik ve öğretmenden algılanan sosyal destek olduğu görülmüştür. Bu değişkenler sınıf tekrarı yapan 340 öğrencinin %90.6'sını doğru bir biçimde sınıflandırmış, tüm grubun (n= 1068) ise %65.5'ini doğru bir biçimde sınıflandırmıştır. Diğer bir deyişle, oluşturulan diskriminant modeli, sınıf tekrarı yapan ve yapmayan öğrencileri büyük oranda doğru sınıflandırmıştır. Elde edilen bulgular ilgili kuramsal yaklaşımlar, araştırma sonuçları ve kültür bağlamında tartışılmıştır. Sonuçlara dayalı olarak öğrencilerin öğrenme hızına göre (tracked school system) yapılandırılmış eğitim sistemi ve okul tükenmişliğini önleyici psiko-eğitim programları önerilmiştir.

Çam, Zekeriya, Lise Öğrencilerinde Okul Tükenmişliğine İlişkin Bir Modelin Sınanması ve Sınıf Tekrarını Yordama Düzeyinin İncelenmesi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2016, Doktora, pdf.