Öz-Belirleme Modeli: Özerklik Desteği, İhtiyaç Doyumu ve İyi Olma

TEZ

Öz-Belirleme Modeli: Özerklik Desteği, İhtiyaç Doyumu ve İyi Olma

Yazar/Hazırlayan
Üniversite
Enstitü/Fakülte
Bölüm
Tez Danışmanı
Tez Yılı
YÖK Tez No
159269
Sayfa Sayısı
171
Tez Türü
Doktora
Tam Metin (PDF)
Kategori
Tez Özeti
Bu araştırmada öz-belirleme kuramına dayanan, temel psikolojik ihtiyaçların doyumuna ilişkin öz-belirleme modeli test edilmiş, Türkiye'de ne düzeyde işlediği araştırılmıştır. Öz-belirleme kuramında; özerklik, yeterlik ve ilişkili olma olarak adlandırılan üç temel psikolojik ihtiyaç ele alınmaktadır. Bu ihtiyaçların evrensel olduğu kabul edilmektedir. Kuram üç temel psikolojik ihtiyacın doyurulma derecesinin bireyin sosyal çevreden aldığı özerklik desteğine bağlı olduğunu ve ihtiyaçların doyumunun iyi olma için gerekli olduğunu ileri sürmektedir. Öz-belirleme modelini test etmek üzere Türkiye de bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Araştırmanın çalışma grubunu 2002-2003 eğitim-öğretim yılında Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Tarih Öğretmenliği, Arapça Öğretmenliği, İngilizce Öğretmenliği, Okul Öncesi Öğretmenliği, Türkçe Öğretmenliği, Biyoloji Öğretmenliği, Matematik Öğretmenliği, Fizik Öğretmenliği, Psikolojik Danışma ve Rehberlik lisans programlarında okuyan, 216 kız, 198 erkek olmak üzere toplam 414 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada öğrencilerin temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumu, Deci ve Ryan (1991) tarafından geliştirilen, Bacanlı ve Cihangir-Çankaya (2003) tarafından, Türkçeye uyarlanan "İhtiyaç Doyumu Ölçeği" ile ölçülmüştür. Öğrencilerin öz-saygı düzeyleri Benlik Saygısı Ölçeğiyle (Ancak, 1999); kaygı düzeyleri Sürekli- Durumluk Kaygı Envanteriyle (Spielberger, Gorsuch ve Lushene, 1970); yaşam doyumu düzeyleri Yaşam Doyumu Ölçeğiyle (Diener, Emmans, Larsen ve Griffin, 1983); özerklik desteği ise, Sosyal Destek Ölçeğiyle (Yıldırım, 1997) ölçülmüştür. Bu araştırmada "öz-belirleme modeline" göre ihtiyaç doyumunu etkileyen özerklik desteği faktörünün ve ihtiyaç doyumundan etkilenen iyi olma faktörünün Türkiye de etkili olup olmadığı test edilmiştir. Bu amaçla çalışma grubuna uygulanan ölçeklerin puanları hesaplanmış ve veriler yapısal eşitlik modeliyle analiz edilmiştir. Verilerin analizinde SPSS 1 1.0 ve LISREL 8.30 programları kullanılmıştır. Yapılan analiz sonrasında, modelde bağımlı değişken olan öznel iyi olmaya bağımsız değişkenlerin (ihtiyaç doyumu ve özerklik desteği) ve ihtiyaç doyumu değişkenine özerklik desteğinin doğrudan ve dolaylı etkileri ortaya konulmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir: 1. Özerklik desteği ihtiyaç doyumunu doğrudan, olumlu olarak etkilemektedir. 2. Bireylerin temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumu onların özsaygı düzeylerini doğrudan, olumlu olarak etkilemektedir. 3. Bireylerin temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumu onların kaygı düzeylerini doğrudan, olumsuz olarak etkilemektedir. 4. Bireylerin temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumu onların yaşam doyumu düzeylerini doğrudan, olumlu olarak etkilemektedir. 5. Test edilen öz-belirleme modeli Türkiye de toplanan verilere uygunluk göstermektedir. Diğer bir ifadeyle bireylerin aile ve arkadaş çevresinden aldıkları özerklik desteğinin, onların temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumunu etkilediği, temel psikolojik ihtiyaçların doyumunun da öznel iyi olmayı olumlu etkilediği görülmüştür. Araştırma sonunda elde edilen bulgular, öz-belirleme modelinin Türk kültüründeki geçerliğini göstermektedir.

Çankaya, Zeynep Cihangir, Öz-Belirleme Modeli: Özerklik Desteği, İhtiyaç Doyumu ve İyi Olma, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2005, Doktora, pdf.