Problem Durumu: Okullarda öğrencilerin sorunsuz ve eksiksiz biçimde eğitim öğretim faaliyetlerden yararlanabilmeleri için disiplin kurallarına ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır. Türkiye"de öğrencilerin okullarda uymaları gereken disiplin kuralları, her eğitim basamağına özel olarak hazırlanan yönetmelikle düzenlenmektedir. Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği"nde yer alan disipline ilişkin kurallar, kınama, kısa süreli uzaklaştırma, okul değiştirme ya da örgün eğitim kurumları dışına çıkarma şeklide cezalar öngörmektedir. Disiplini bozucu eylemin karşılığında hangi cezanın öngörüldüğü, yönetmelikte tek tek sayılmakla birlikte, öngörülemeyen fiiller için de benzer eylemlerde bulunanlara uygun disiplin cezası uygulanacağı yönetmelikte düzenlenmiştir. Öte yandan, çeşitli ulusal veya uluslararası hukuki düzenlemelerle (Anayasa, ilgili Kanunlar, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme gibi), çocuklara temel hak ve özgürlükler tanınmıştır. 18 yaşını doldurmamış öğrenciler de ilgili hükümler sayesinde temel hak ve özgürlüklere sahiptir. Bunlardan birisi düşünce ve ifade özgürlüğüdür. Ancak söz konusu özgürlük mutlak değildir; çeşitli sınırlar dahilinde kullanılabilir. Fakat çocukların/öğrencilerin okullarda düşünce ve ifade özgürlüğüne sahip olup olmadıkları ve bu özgürlüğün sınırlarının ne olduğu öğretide tartışmalıdır. Bu tartışmalar, sadece farklı ülkelerin Anayasa, kanun gibi hukuki metinleriyle değil, çeşitli yargı kararlarıyla da (Tinker v. Des Moines Independent Community School District ve Texas v. Johanson gibi) şekillenmektedir. Bununla birlikte Türkiye"de çocukların/öğrencilerin düşünce ve ifade özgürlüğü konusu, toplumsal gelişmeler ışığında ele alınması gereken önemli bir konudur. Türkiye"de çocukların/öğrencilerin düşünce ve ifade özgürlüğüne ilişkin özel düzenlemeler bulunmamakta, söz konusu özgürlüğün kapsamı ve sınırları Anayasa ve ilgili kanun gibi genel düzenlemelerle yapılmaktadır. Öte yandan bahsi geçen özgürlükten çocukların/öğrencilerin hangi sınırlar dahilinde yararlanabileceğini yorumlayan Türk mahkeme kararlarına rastlamak güçtür. Çünkü disiplin düzenleme ve uygulamalarından doğan davalarda çocukların/öğrencilerin sahip oldukları temel hak ve özgürlükler ve sınırları konusunda özgürlükçü değerlendirmeler nadirdir. Bu tür yorumlar için, söz konusu temel hakların ve özgürlüklerin süjesi konumunda olan öğrencilerin konuyla ilgili görüşlerine yer verilmesinin kanun koyucuları, hukuki düzenlemeyi uygulayıcı konumunda olan eğitim yöneticileri ve öğretmenleri ve son olarak uyuşmazlıkları çözen yargıçları olumlu etkileyebileceğine inanılmaktadır. Böylelikle, bu çalışmanın problemini, disiplin düzenleme ve uygulamalarının öğrencilerin düşünce ve ifade özgürlüğüne etkisinin, öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Araştırmanın Amacı: Orta öğretim okullarında okuyan öğrencilerin disiplin düzenleme ve uygulamaları bağlamında, düşünce ve ifade özgürlüğünü nasıl değerlendirdiklerini saptamaktır. Araştırmanın Yöntemi: Araştırma, olgubilim deseninde tasarlanmış ve yürütülmüş bir nitel araştırmadır. Araştırmanın çalışma grubu, maksimum çeşitlilik örneklemesi tekniği doğrultusunda, Ankara ili merkez ilçelerindeki genel kamu ve özel ortaöğretim kurumlarında bulunan tüm öğrencilerden, araştırmaya katılmaya gönüllü 15 öğrenciden oluşmuştur. Çalışma grubunda bulunan 15 öğrenciyle yarı yapılandırılmış görüşme formları doğrultusunda yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Görüşme formları, Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği ile ilgili literatür bir arada ele alınarak oluşturulmuştur. Yazılı metin haline getirilen görüşmeler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir Çözümleme kategorileri (temalar), araştırmanın amacına paralel olarak, ortaöğretim kurumlarında öğrencilerle ilgili disiplin düzenleme ve uygulamalarının, "Düşünce ve İfade Özgürlüğü" boyutunda değerlendirilmesi olarak alınmıştır. Alt kategoriler analizler sırasında tümevarım yöntemiyle belirlenmiştir Araştırmanın Bulguları: Öğrencilerin düşünce ve ifade özgürlüğüne ilişkin görüşleri, "söz söyleme" ve "katılım" kategorilerinde toplanmıştır. Öğrencilerin okulda eğitsel amaçlarla, pankart asılması, broşür, bildiri dağıtılması; gazete veya dergi çıkartılması, arma, kol bandı vs. takılması hakkındaki görüşleri, "evet", "şartlı evet" ve "hayır" kategorilerinde incelenmiştir. Sayılan eylemlerin siyasal amaçlarla yapılmasına ilişkin görüşleri, "evet" ve "hayır" kategorilerinde ele alınmıştır. Son olarak, bu eylemleri yaptığı için öğrenciye kısa süreli uzaklaştırma, tasdikname ile uzaklaştırma veya örgün eğitim dışına çıkarma cezası verilmesine ilişkin öğrencilerin görüşleri, "cezayı işlevsiz bulma" ve "hem işlevsiz hem işlevsel bulma" kategorilerinde incelenmiştir. Eurasi Araştırmanın Sonuçları ve Öneriler: Araştırmaya katılan öğrencilerin düşünce ve ifade özgürlüğünü kavramsal olarak bildikleri ve çoğunlukla söz söyleme hakkı olarak algıladıkları söylenebilir. Öğrencilerin okulda eğitsel amaçlarla pankart asmalarını, broşür, bildiri dağıtmalarını, gazete veya dergi çıkartmalarını, arma, kol bandı vs. takmalarını, katılımcıların çoğunlukla düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirdikleri belirlenmiştir. Ancak sayılan eylemlerin siyasal amaçlarla yapılmasını yaş küçüklüğü, tartışma/çatışmaya yol açması, suç/yasak oluşturması, görüşlerin farklı olması, okulun amaçlarının dışına çıkılması, gruplaşma gerekçeleriyle bahsedilen özgürlük kapsamında değerlendirmedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Son olarak, söz konusu eylemleri yapmaları nedeniyle öğrencilerin çeşitli disiplin cezalarını almalarını, katılımcılar çoğunlukla işlevsiz bulmuşlardır. Verilen cezaların ağır olması nedeniyle öğrenciler cezanın amacına ulaşmayacağını ve kınama, uyarma gibi daha hafif cezalar verilmesinin uygun olacağını ifade etmişlerdir. Bu sonuçlar doğrultusunda, disiplin kurallarının öğrencinin yaşına ve olgunluk düzeyine uygun, açık ve anlaşılır olması gerektiği önerilebilir. Disiplin kurallarının öğrencinin temel hak ve özgürlüklerini fiilen kullanılamaz hale getirmemesi gerekir. Düşünce ve ifade özgürlüğüne yönelik sınırlamaların objektif olması önemlidir; aksi takdirde öğrencilerin sahip oldukları hakları kullandıkları için cezalandırılması gibi hakkaniyete uygun olmayan bir sonuç doğabilir. Son olarak söz konusu özgürlüğün etkin biçimde kullanılabilmesi için, düşünce ve ifade özgürlüğüne yönelik sınırlamaların objektif olması ve uluslararası normlara ve demokratik toplum düzenine uygun olması da önem arz eder. Aksi takdirde keyfilik sonucu doğabileceği gibi, toplumsal koşullanmalar nedeniyle temel hak ve özgürlüklerin etkili biçimde kullanılması sağlanamayabilir.