Bu bölümde araştırmadan elde edilen bulgulara genel olarak değinilecek, daha sonra ileride yapılabilecek araştırmalar için önerilere yer verilecektir. Kohlberg, zihinsel gelişim kuramına dayanarak ahlak gelişiminin de evreler halinde ilerlediğini belirtmiştir. Üç düzeyde altı ahlak gelişim evresi tanımlayan Kohlberg, böylece ahlaki yargının psikolojik nitelikleri üzerinde' durmuştur. Çocukluktan başlayarak yaşamın daha ileri dönemlerinde ahlak gelişim evreleri giderek daha üstün nitelik taşıyan bir adalet kavramı doğrultusunda gelişirler. Kohlberg 'in kuramı doğrultusunda üst ahlak gelişim evreleri giderek daha dengeli, tutarlı ve yeterli olur. Ergenlik gelişimin önemli bir dönemini kapsar. Çocukluktaki ahlaki değerler ergenlikte yeterli olmamaktadır. Bunun yerine yetişkin yaşama uyum sağlayabilecek yeni değerler sisteminin oluşturulması gerekmektedir. Gelişim işlevini yeterince yerine getirip dengeli ve tutarlı bir ahlak ve değerler sistemi oluşturamayan genç suçlu davranışa yönelebilmektedir. Bu konuda yapılmış pek çok çalışma, suçlu ergenlerin gelenek öncesi düzeyde ahlaki yargıda bulunduklarını göstermektedir. Ergenlikteki değerler sisteminin odak noktasını adalet kavramı oluşturmaktadır. Bu kavram Kohlberg'in evre kuramının da temel taşlarından biridir. Hogan, bireylerin adaletsizliğin kaynağı konusunda yaptıkları suçlamaları Kohlberg'in evre kuramına benzer iki kavram ile açıklamaktadır. Hogan, adaletsizlik kaynağı olarak bireyi suçlayan kişilerin sorumluluk ahlakına dayanarak yargılama yaptıkları, toplumsal odaklı suçlama yapanların ise vicdan ahlakına dayanarak yargılama yaptıklarını iddia etmiştir. Bu iki ahlak anlayışı, Kohlberg'in üç ve dördüncü ahlak gelişim ve prensiplere dayalı ahlak evresine paraleldir. Bu araştırmanın amacı, 14 - 18 yaşları arasında suçlu ve suçsuz ergenlerin yaşları, ahlak gelişim evreleri ve adaletsizliğin kaynağına ait yargıları arasında ilişki olup olmadığını incelemektedir. Bu amaçla ABD ' de geliştirilip kullanılmakta olan Algılanan Adaletsizlik Odağı Testi (Perceived Locus of Injustice) Türkçe'ye uyarlanmıştır. 63 denek ile yapılan 96 geçerlik ve güvenirlik çalışması çeşitli istatistiksel yöntemler ile gerçekleştirilmiştir. Kültüre uygun olmayan bazı maddeler çıkarılarak 9 maddelik bir ölçme aracı oluşturulmuştur. Test son halini aldıktan sonra araştırma grubuna uygulanmıştır. Daha önce Türkçe'ye uyarlanıp geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılan Görüşleri Belirleme Testi (Defining - Issues Test) hangi ahlaki yargı evresinin daha çok kullanıldığı belirlemek amacıyla kullanılmıştır. Bu ölçekte 2. evre, gelenek öncesi düzeye ait ahlaki yargıyı gösterir. Bu evre somut ve bireyci karşılıklılık ilkesine dayanan daha az olgunlaşmış ahlaki yargıyı ölçmektedir. 3. ve 4. evreler geleneksel düzeye ait ahlaki yargıyı gösterir. 3. evredeki bireyler başkalarının gözünde iyi, sadık ve güvenilir olmaya, toplum tarafından kabul edilen iyi davranışı koruyup devamını sağlamaya çalışır. 4. evredeki birey toplumun düzenini korumaya ve grubun refahı doğrultusunda davranmaya önem verir. 5A puanı sosyal yapının ahlaki temeli alanındaki kaygıların önem kazandığı evreyi gösterir. 5B puanları, sezgisel insancıllığın ahlaki temelini; 6. evre puanları ideal sosyal işbirliği prensiplerinin ahlakını gösterir. "P" puanları da deneğin ağırlıklı sıralamaları sonucunda yargısını oluştururken 5. ve 6. evreye verdiği ağırlığı gösterir. Bir başka deyişle deneğin prensiplere bağlı ahlaki yargılara verdiği önemi gösterir. İki ölçüm aracı dışında, araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu, denekler hakkında genel bilgi edinilmesi amacıyla kullanılmıştır. Uygulamalar Ankara Keçiören Çocuk Ceza ve Islahevi ile Ahi Evren Çıraklık Okulu, Abidin Paşa Endüstri ve Meslek Lisesi, Balgat Ortaokulu'nda yapılmıştır. Sonuçlar Mann - Witney ü Testi, Kruskal Wallis tek yönlü varyans analizi, Kay - Kare Testi ve Pearsen Çarpım Momentler Korelasyon katsayısı gibi çeşitli istatistiksel teknikler kullanılarak çözümlenmiştir. Bu araştırmada elde edilen bulgular şunlardır : 1- Araştırmaya katılan suçlu ergenler 14, 16, 17 18 yaşları için hiçbir ahlak evresinde farklılık göstermemiştir. Yaşa bağlı olarak suçlu deneklerin herhangi bir evreye ait ahlak yargısını daha çok kullandığı söylenememektedir. 2. Bu araştırmaya katılan 14, 15, 16, 17, 18 yaşlarındaki suçsuz denekler ahlaki evre açısından 2, 4, 5B, 6. evreler ve P düzeyinde farklılık göstermemişlerdir. Ancak suçsuz ergenler 3. evrede yaşa bağlı anlamlı bir farklılık göstermişlerdir. 15 ve 17 yaşındaki ergenlerin üçüncü evreye ait yargıları daha çok kullandığı görülmüştür. 3. Suçlu ve suçsuz ergenler 2, 4, 5A, 5B, 6. evreler ve P düzeyi açısından ahlaki evreleri kullanırken farklılık göstermemişlerdir. Ancak 3. evre için iki grup arasında 98farklılık olduğu belirlenmiştir. İki grubun üçüncü evreden her yaş için aldıkları puanların ortalaması karşılaştırıldığında suçlu grubun geleneksel düzeye ait 3. evreyi daha fazla kullandıkları görülmüştür. 4. Adaletsizlik kaynağına ait yargılamalarda suçlu ve suçsuz ergenler için çıkan sonuçlar belirgin bir ayırım yapmaya elverişli değildir. 9. maddelik testin 4 maddesine suçlu ve suçsuz ergenler farklı yanıtlar vermişlerdir. Bu yanıtlardan üçünden suçsuz ergenler bireysel vicdan ahlakına dayanan ve toplumsal suçlama içeren yanıtlara ağırlık verdiği görülmektedir. Farklılık saptanan diğer madde suçsuzların suçlulara göre daha çok bireysel suçlamalarda bulunduklarını göstermiştir. Anlamlı fark görülen maddeler için sonuçlar çelişiktir. Bu nedenle sonuçlar suçlu ve suçsuz ergenlerin adaletsizlik odağına ait yargılarında farklılık olup olmadığına dair yorum yapmamızı engellemektedir. 5. Suçlu ve suçsuz ergenlerin algılanan adaletsizlik odağı ile gelişim evreleri arasında ilişki bulunamamıştır. Araştırma ülkemizde konuyla ilgili ilk araştırma olması ve yararlı bulgular ortaya koyması açısından önemli görünmektedir. Bu araştırmanın bulguları suçluluğun incelenmesinde ve gelişim psikolojisi alanında yararlı sonuçlar getirebilir. Ancak araştırmanın bazı kısıtlılıkları vardır. İleride yapılacak çalışmalarda bunların ortadan kaldırılması için araştırmanın özelliklerine ilişkin bazı önerilerde bulunmak mümkündür. Araştırmada adaletsizlik yargısını ölçmek amacıyla kullanılan Algılanan Adaletsizlik Odağı Testi üzerinde daha geniş örnekleme dayanan bir çalışma yapılmasına gerek vardır. Test maddeleri daha geliştirilerek çoğaltılabilir. Böylece testin geçerlik ve güvenirliği de yükselecektir. Gelişim açısından önemi göz önüne alınarak ileride yapılacak araştırmalarda deneklerin yaşlarının eşitlenmesi, her iki cinsin de ele alınması ve daha geniş örneklem üzerinde çalışılmasında fayda vardır. Araştırmamıza yalnızca düşük sosyo ekonomik düzeyden erkek denekler alınmıştır. Değişik sosyo ekonomik düzeylerden ergenlerin ahlak gelişimi ve adaletsizlik yargılarının incelenmesi bu alanda daha geniş bilgi sağlayabilir. Suçlu olarak tanımlanan ergen bir hukuk normunu ihlal etmiş kişidir. Bu konuda yapılacak bir araştırmada suçun türü ile adaletsizlik yargısı ve ahlak gelişimi arasındaki ilişkinin incelenmesi yerinde olacaktır. İşlenen suç türü, bu konuda veri elde edilemediği için araştırmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Bu araştırma ülkemizdeki suçlu ve suçsuz ergenlerin benzer ahlak gelişim evrelerinde olduğu ve adaletsizliğin 100 kaynağına ilişkin yargılarında çok büyük farklılıklar olmadığını göstermektedir. Her iki grup ile yapılacak ahlaki ikilemler. tartışması ve ahlak eğitimi ergenlerin daha üst evrelere ait ahlak yargısını kullanmalarında yardımcı olabilir. Böyle bir gelişim suçlu ve suçsuz ergenlerin empati ve rol alma gibi becerilerine de katkıda bulunabilir. Böylece her iki grup ergen de çevreleri ile daha uyumlu ilişkiler kurabilirler, özellikle suçluluk söz konusu olduğunda çevre ile uyumlu yaşamak yeniden suça yönelmeyi önleyebilir. Bu alanda yapılacak çalışmalar birer önleme çalışması olarak da değerlendirilebilir.