Bu araştırmada, önce yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemleri karşılaştırılmış; da ha sonra da, yurt dışı yaşantısı geçiren öğrencilerin problemlerine etki eden dış göç sürecine ilişkin bazı değişkenler incelenmiştir. Araştırmanın örneklerini 1986-1987 öğretim yılında Ankara il merkezindeki Anadolu Liselerine devam eden 377 yurt dışı yaşantısı geçirmiş öğrenci ile karşılaştırma grubu olarak seçilen 390 yurt dışı yaşantısı geçirmemiş genel resmi lise öğrencisi olmak üzere top lam 767 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada öğrencilerin problemleri "Problem Envanteri" ile öğrencilerin niteliklerine ilişkin bilgiler ise "Kişisel Bilgi Formu" ile elde edilmiştir.. Araştırmada elde edilen verilerin istatistik sel analizlerinde "Varyans Analizi" tekniği ile "t" testi kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar şöyle özetlenebilir. 1. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemleri, bazı ortak değişkenlere göre karşılaştırıldığında: a. Yurt dışından dönen öğrencilerin Türkiye'deki karşılaştırma grubu öğrencilerinden hem genel olarak hem de okul yaşamı, gelecekteki öğrenim ve iş yaşamı, ev ve aile yaşamı, başkalarıyla ilişki kurma ve arkadaşlık yaşamı, benlik ve iç yaşam, sağlık ve beden gelişimi problem alanlarına ilişkin olarak daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. b. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirme yen her iki öğrenci grubunun en çok işaretledikleri problemlerin okul yaşamı problem alanı ile ilgili problemler olduğu ortaya çıkmıştır. c. Yurt dışından dönen kız ve erkek öğrencilerin her iki cins açısından da karşılaştırma grubundan daha çok problemli oldukları bulunmuştur. Yurt dışı yaşantısı geçiren kızların bu yaşantıyı geçiren erkeklerden daha fazla problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Yurt dışı yaşantısı geçirmeyen öğrencilerin problemlerinin artması ya da azalması üzerinde cinsiyetin önemli bir etkisi görülmemiştir. d. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemlerinin artması ya da azalması üzerinde yaşın önemli bir etkisi görülmemiştir. e. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemlerinin artması ya da azalması üzerinde annenin eğitim düzeyinin önemli bir etkisi görülmemiştir. f. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemlerinin artması ya da azalması üzerinde babanın eğitim düzeyinin önemli bir etkisi görülmemiştir. g. Yurt dışı yaşantısı geçiren ve geçirmeyen öğrencilerin problemlerinin artması ya,da azalması üzerinde ailenin gelir düzeyinin önemli bir etkisi görülmemiştir. 2. Yurt dışından dönen öğrencilerin problemleri, yurt dışı göç sürecine ilişkin bazı değişkenlere göre incelendiğinde. a. Ailenin yurt dışına çıkmadan önceki yerleşim yerlerine göre öğrencilerin problemleri arasında önemli farklar bulunmamıştır. Buna rağmen, yurt dışına çıkmadan önce aileleri köyde yaşayan öğrencilerin, aileleri kasabada, küçük kent ve büyük kentte ya şayan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. b. Yurt dışında doğmuş ya da okul öncesi yaşlardayken yurt dışına çıkan öğrencilerin, daha büyük yaşlardayken yurt dışına çıkan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. c. Yurt dışında uzun süre kalan öğrencilerin, daha az süre kalan öğrencilere kıyasla yurda döndüklerinde daha çok problemle karşılaştıkları orta ya çıkmıştır. d. Yurt dışındayken anaokuluna devam eden öğrencilerle devam etmeyen öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, yurt dışındayken anaokuluna devam edenlerin, devam etmeyenlere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. e. Yurt dışında uzun süre okula devam eden öğrencilerin, daha az süre devam eden öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. f. Yurt dışındayken Türklerin daha yoğun olduğu sınıflarda okuyan öğrencilerle Türklerin yoğun olmadığı sınıflarda okuyan öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. g. Yurt dışındayken Türklerin daha yoğun olduğu bir çevrede yaşayan öğrencilerle Türklerin yoğun olmadığı bir çevrede yaşayan öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, yurt dışında Türklerin daha yoğun olduğu bir çevrede yaşayan öğrencilerin Türklerin daha yoğun olmadığı bir çevrede yaşayan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerin de daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. h. Yurt dışındayken daha çok bulundukları dış ülke çocuklarıyla arkadaşlık eden öğrencilerle daha çok Türklerle arkadaşlık eden öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, yurt dışındayken daha çok bulundukları yurtdışı ülkenin çocuklarıyla arkadaşlık eden öğrencilerin, daha çok Türklerle arkadaşlık eden öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. İ. Yurt dışında bulundukları süre içinde Türkiye'ye geliş sıklıklarına göre, öğrencilerin problemleri arasında önemli farklar bulunmuştur. Yılda birkaç kez gelen öğrencilerin yılda bir, birkaç yılda bir ve hiç gelmeyen öğrencilere kıyasla yurda dönüşle rinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. j. Yurt dışından Türkiye'ye kendi isteğiyle dönüş yapmayan öğrencilerin, kendi isteğiyle dönüş yapan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. k. Yurt dışından araştırmanın yapıldığı 1986-1987 öğretim yılında dönüş yapan öğrencilerle, daha önceki yıllarda dönüş yapan öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, araştırmanın yapıldığı 1986-1987 öğretim yılında dönüş yapan öğrencilerin, daha önceki yıllarda dönüş yapan öğrencilere kıyasla daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. 1. Yurt dışından Türkiye'ye dönüş yaptıklarında 15 ve daha büyük yaşlarda olan öğrencilerle daha küçük yaşlarda olan Öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, 261 yurda dönüş yaptıklarında 15 ve daha büyük yaşlarda olan öğrencilerin, daha küçük yaşlarda dönüş yapan öğrencilere kıyasla daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Aileleri yurda kesin dönüş yapan öğrencilerle aileleri kesin dönüş yapmayan öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, aileleri kesin dönüş yapmayan öğrencilerin, aileleri kesin dönüş yapan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. n. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından açılan uyum kurslarına katılan öğrencilerle bu kurslara katılmayan öğrencilerin problemleri arasın da önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, uyum kurslarına katılan öğrencilerin, katılmayan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. o. Türkçe'yi kullanma becerilerine göre öğrencilerin problemleri arasında önemli farklar bulunmuştur. Türkçe'yi kullanma becerisi zayıf olan öğrencilerin Türkçe'yi kullanma becerisi orta ve iyi olan öğrencilere kıyasla, Türkçe'yi kullanma becerisi orta olan öğrencilerin ise Türkçe'yi kullanma becerisi iyi olan öğrencilere kıyasla yurda dönüşlerinde daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. p. Yurt dışından döndükten sonra Türkiye'de en çok bir yıl okula devam eden öğrencilerle da ha uzun bir süre devam eden öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, Türkiye'de en çok bir yıl okula devam eden öğrencilerin, daha uzun süre okula devam eden öğrencilere kıyasla daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. r. Yurt dışından döndükten sonra daha çok yurt dışı yaşantısı geçiren gençlerle arkadaşlık eden öğrenciler daha çok yurt dışı yaşantısı geçirmeyen gençlerle arkadaşlık eden öğrencilerin problemleri arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Buna rağmen, daha çok yurt dışı yaşantısı geçiren gençlerle arkadaşlık eden öğrencilerin, daha çok yurt dışı yaşan tısı geçirmeyen gençlerle arkadaşlık edenlere kıyas la daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Türkiye'de yaşamaktan memnun olmayan öğrencilerin Türkiye'de yaşamaktan memnun olan öğrencilere kıyasla daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Yurt dışına yeniden dönmek isteyen öğrencilerin dönmek istemeyen öğrencilere kıyasla daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Yurt dışından döndükten sonra Gelenek sel Anadolu Lisesi'ne devam eden öğrencilerin Entegrasyon Anadolu Lisesi'ne devam eden öğrencilere kıyasla problem envanterinin okul yaşamı ile başkalarıyla ilişki kurma ve arkadaşlık yaşamı problem alanlarında daha çok problemle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır. Geleneksel Anadolu Lisesine devam eden öğrencilerle Entegrasyon Anadolu Lisesine devam eden öğrencilerin problem envanterinin tümüne ve gelecekteki öğrenim ve iş yaşamı, ev ve aile yaşamı, benlik ve iç yaşam, sağlık ve beden gelişimi problem alanlarına ilişkin problemleri arasında Önemli farklar bulunmamıştır Bu araştırmada elde edilen bulgulardan, yurt dışı yaşantısı geçiren öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerini gerektiren çok sayıda problemlerinin olduğunu ve bu problemlerin öğrencinin cinsiyeti, yurt dışına gidiş yaşı, yurt dışında kalış süresi, yurt dışında okula devam ediş süresi, yurt dışın da yaşadığı süre içinde Türkiye'ye geliş sıklığı, yurt dışından Türkiye'ye kendi isteğiyle dönüş yapıp yapmadığı, Türkçe'yi kullanma becerisi, Türkiye'de yaşamak tan memnun olup almadığı, yurt dışına yeniden dönmek isteyip istemediği gibi faktörlere sıkı sıkıya bağlı olduğu sonucuna varılmıştır.